Fjármál heimilanna - hvað er til ráða

Mörg heimili þurfa nú að glíma við erfiða stöðu í fjármálum sínum. Orsökin er margþætt; óhófleg skuldasöfnun, tap vegna bankahruns, hækkun vaxta og verðbólgu, niðurfærsla á verði húsnæðis, slæm staða íslensku krónunnar og svo mætti áfram telja. Hátt hlutfall heimila getur ekki staðið við skuldbindingar sínar og aðrir lifa við fátæktarmörk til þess að lenda ekki í kjafti innheimtuaðila.

Hvað er til ráða? Í þessum pistli ætla ég að rekja hvað hægt væri að gera til að létta það álag sem er á heimilum landsins nú eftir þau ósköp sem gengið hafa yfir. Vandinn er stór svo aðgerðir þurfa að vera markvissar og þeim þarf að stinga niður þar sem þörfin er mest.

Skilgreinum fyrst hverju við viljum ná fram:

• Heimilin þurfa að geta staðið við skuldbindingar sínar
• Ekki er gerður greinamunur hvort skuldir sé vegna húsnæðis eða annars
• Afkoma heimilinna þarf að vera viðunandi en það er ákvörðun hvað sé viðunandi
• Heimili haldi húsnæði sínu með eða án eignarhalds

Ekki skiptir máli hver uppruni skuldanna er. Ef ekki er staðið við skuldbindingar þá er gengið að þeim eignum sem viðkomandi á hvort sem það er húsnæði eða annað. Hvað sé viðunandi afkoma er félagsleg ákvörðun og er aðeins tekin á breiðum vettvangi.

Skiptum stöðu heimilanna í fjóra hópa. Sá fyrsti getur ekki staðið við skuldbindingar sínar. Næsti getur staðið við greiðslurn lána en lifir við fátæktarmörk, þriðji getur staðið við skuldbindingar sínar en er með óviðunandi afkomu og loks sá hópur sem getur greitt af lánum sínum og lifað við viðunandi aðstæður. Ljóst er að ekkert þarf að gera fyrir fjórða hópinn. Þriðji hópurinn þarf takmarkaðar aðgerðir sem geta verið framlenging lána og/eða niðurfelling hluta þeirra. Annar hópurinn þarf meiri niðurfellingu lána og í einhverjum tilfellum lengingu lána.

Fyrsti hópurinn þarf meiri aðgerða við. Hverjar sem aðgerðirnar eru þá þurfa þær að ganga hratt og sem allra sársaukalaust fyrir sig. Þeir í þessu hópi sem hafa húsin sín veðsett að fullu eða yfirveðsett og söluverð húss er lægra en veðsetnig þess þá þarf eiginin að yfirfærast yfir til þeirra sem skuldirnar eiga og íbúar þess fá að leigja húsnæðið til lengri tíma á kjörum sem þeir geti staðið við. Ef þetta dugar ekki þarf að fella niður skuldir að því marki sem heimilið getur greitt. Sum heimili gætu þurft á félagslegri lausn að halda. Enginn tilgangur er með því að setja fólk í þrot enda skilar slík aðgerð að jafnaði litlu sem engu. Ætíð þurfum við að hafa í huga að heimilið haldi reisn sinni og aðgerðir gangi vel og fljótt fyrir sig.

Gerum okkur grein fyrir því að öll aðgerðin snýst um að afkoma heimilinna verði viðunandi og sátt ríki um hvað viðunandi afkoma sé. Flatur niðurskurður kemur fyrsta hópnum að engu gagni og er hrein gjöf til fjórða hópsins. Ég hef ekki þær upplýsinga sem þarf til að reikna út kostnað við aðgerðirnar enda yrði sá útreikningur flókinn en nauðsynlegur. Hægt er að stilla heildarkostnað af með skilgreiningu á hvað sé viðunandi, lengingu lána, lækkun vaxta, afnema verðtryggingu og að koma verðbólgu niður. Einnig væri hægt að lengja lánstímann til að draga úr afborgunum.

Ljóst er að heildarskuldir þjóðarbúsins eru gífurlegar og einhver þarf að borga. Ofangreindar aðgerðir þarf þjóðin að greiða og skiptir þá ekki máli úr hvaða vasa greiðslan kemur.

Rökin fyrir því að hluti heimila þurfi að sjá á bak eignum sínum er að við þurfum að gæta jafnræðis. Ekki er sjálfsagt að afhenda hluta heimila eign en öðrum ekki.

Flatur niðurskurður húsnæðislána

Ég get ekki orða bundist. Er þó orðvar maður. TILLÖGURNAR HENNAR LILJU ERU ARFAVITLAUSAR svo vægt sé til orða tekið. Og hún kennir sig við Vinstri græna! Sá flokkur er þó helsta von landsmanna um viðunandi uppbyggingu eftir hrunið sem átt hefur sér stað. Ég ætla ekki að rökstyðja skoðun mína, til þess eru tillögurnar of vitlausar. Í guðanna bænum hugsaðu þig vel um Lilja og sýndu grænan lit.

Vill fella niður 4 milljónir af höfuðstól húsnæðislána

Hvatning og hrós í skólum

Þessi frétt er ein af þeim verri um geðheilbrigði barna og unglinga sem ég hef séð. Þarna er verið að vísa í umbun í form hróss og hvatningar sem skýtur yfir markið. Raunin er sú að hrós og hvatning er eðlilegur og nauðsynlegur hluti af skólastarfinu og ekki síður nauðsynlegur hluti af uppeldi barna og unglinga. Ef barni er ekki hrósað eru miklar líkur á að sjálfsmynd þess skerðist sem síðan getur leitt til þunglyndis snemma á æfi einstaklingsins. Eðlilegt er að gæta hófs í hrósi en hvatning er ekki síður nauðsynleg. Hrós þarf að vera verðskuldað og þeim sem tekur við því þarf að vera það ljóst, annars missir hrósið mark og getur skapað ranga hugmynd í huga barnsins um sjálft sig.

Veru dugleg að hrósa börnum okkar og hvetja þau til góðra verka.

Kíkið á þessa grein sem eru um skylt málefni: Þekkja árangur barna getur afstýrt þunglyndi en á Science Daily er gott safn greina um þetta málefni sem og fjölmörgur önnur. Kíkið þar inn og njótið.

Ég leyfi mér að fullyrða að greinin á mbl.is sé afar slök og skuli engan vegin taka mark á henni.

 

Varar við sjálfsdýrkun

ELECT - menntun fólks með geðrænan vanda

Þekkt er að menntunarstig fólks sem er að glíma við geðrænan vanda er með því lægsta sem gerist. Hefur þessi hópur að talsverðu leiti misst af því sem hann á rétt á, menntun. Nútímaþjóðfélag byggist að miklu leiti á því að þegnar þess séu vel menntaðir og fái notið hæfileika sinna sem best. Að til staðar sé hópur í okkar nútíma þjóðfélagi sem misst hefur af lestinni er umhugsunarefni og í raun menntakerfinu til háborinnar skammar. Í þessum pistli ætla ég að reyna að varpa ljósi á af hverju hópurinn hefur farið halloka og hvaða leiðir séu færar til úrbóta.

 Fólk fer gjarnan að finna fyrir þunglyndi á seinni tíma unglingsáranna. Er þarna um að ræða aldurinn 14-15 ára og upp í 20 ára. Á þessum tíma veikjast margir einstaklingar og þá sínu fleiri stúlkur en drengir. Síðar bætast drengirnir við og þegar frá líður verða hlutföllin svipuð. Mikið hefur verið rætt og ritað um orsakir þunglyndis. Nýjustu upplýsingar benda til þess að þarna sé um að ræða samspil margra þátta. Erfðir eru sagðar spila hlutverk en með þeim kemst fólk í áhættuhóp en getur verið án einkenna til æfiloka ef ekkert annað kemur til. Aðbúnaður í æsku er talinn hafa mikil áhrif á líkur þess að fólk ávinni sér sjúkdóminn. Þar má nefna fjölskyldur þar sem áfengissýki eða misnotkun efna á sér stað. Vanræksla barna getur haft áhrif og sérstaklega ef annað eða bæði foreldranna hafna barninu, meðvitað eða ómeðvitað. Jákvæð örfun er mikilvæg fyrir barnið og hafa því neikvæðar athugasemdir slæm áhrif. Sérstaklega ef barnið er rifið niður á neikvæðan hátt í stað þess að koma með uppbyggjandi athugasemdir ef eitthvað hefur farið úrskeiðis í fari þess eða athöfnum. Þegar börn eldast kemur einelti til sögunnar. Getur það haft gríðarlega slæm áhrif á andelga heilsu þess sem fyrir því verður. Einnig ef barnið byrjar snemma að nota áfengi eða önnur vímuefni þá er voðinn vís.

Eftir að unglingur veikist af þunglyndi sem er lang algengasti geðsjúkdómurin á þessum aldri, þá þarfnast hann sérstaks stuðnings og faglegrar meðferðar til að vinna upp á móti því sem sjúkdómurinn veldur. Einkennin geta verið margvísleg og bendi ég á vef landlæknisembættisins til að lesa sér betur til um einkennin. Einnig starfa sálfræðingar við marga grunnskóla og til þeirra er hægt að leita. Það sem einn helst hefur áhrif á námið er: Erfiðleikar við að vakna á morgnana, skortur á einbeitingu, erfitt með að muna það sem lesið er, áhugi á náminu skerðist verulega, lífsánæjga minnkar, áhugamál detta út, erfitt að vera innan um fólk og í skólastofu. Þarna er upptalinn hluti áhrifanna. Þetta veldur því síðan að nemandi fer að standa sig lakar í námi en áður og það eykur enn á vanlíðanina. Nemandinn fer að missa trú á sjálfan sig. Að lokum er hann sannfærður um að hann sé óhæfur til náms og jafnvel að hann sé illa gefinn, heimskur.

Á þessu stigi þarf unglingurinn mikinn og markvissan stuðning. Þarna er um að ræða aldurinn frá 15 til 25 ára sérstaklega en það er sá aldur sem ég horfi mest á í þessum pistli. Til þarf að koma samstillt átak uppalenda, kennara, sálfræðinga skólans, námsráðgjafa, kennara, fagfólks utanfrá svo sem geðlækna og sálfræðinga og síðast en ekki síst er æskilegt að skólafélagar fái innsýn inn í hvað sé að gerast. Enginn tekst á við þennan vanda einn. Það hefur verið sýnt frammá að með samstilltu átaki er hægt að snúa þróuninni við og einstaklingurinn haldi áfram í skóla og nái ljómandi árangri ef vel tekst til.

ELECT verkefnið miðar að því að finna bestu leiðir til að styðja við bakið á einstaklingi sem hefur hrakist úr námið eða á í erfiðleikum í námi. Markhópurinn er fólk sem er 18 ára eða eldra. Þann 23. mars byrjar námskeið í London sem ég fer á og þessar aðferðir verða kynntar. Stendur námskeiðið í viku. Í kjölfarið getum við sem á námskeiðið förum en við erum tvö frá Íslandi, komið þessum upplýsingum á framfæri við þá sem málið varðar. Við erum að byggja upp markvissan stuðning við þennan hóp í Klúbbnum Geysi. Við höfum miklar væntingar til verkefnisins en Klúbbar í öðrum löndum sem veitt hafa þessa aðstoð um árabil og þróða með sér virkar aðferðir segjast hafa náð þeim árangri að auka árangur nemenda úr um 20% í 80%. Þetta er einstakur árangur og verður spennandi að sjá hvernig okkur tekst til hér á landi.

Eftir ferðina til London mun ég skrifa um ferðina og þær upplýsingar sem við höfum aflað, hér á síðunni. Nánari upplýsingar er að fá á ELECT verkefnið og Klúbburinn Geysir. Ég hvet ykkur til að skoða tenglana og kynna ykkur efni þeirra.

Vetrarbrautin

Fréttin er að hluta til röng. Vetrarbrautin stækkaði ekki heldur þyngdist. Þegar hraðinn eykst þá aukast líkur á árekstri vegna þess að aðdráttarkraftur verður meiri og þær eru fljótari að nálgast hvor aðra, vetrarbrautirnar.

Ég vil benda á:

http://www.spiegel.de/wissenschaft/weltall/0,1518,599560,00.html

http://www.sciencedaily.com/releases/2009/01/090105131208.htm

 

Vetrarbrautin sögð stærri en talið var

Hugleiðingar

Þannig er að lífshlaupið er hvers og eins. Enginn fer sama veg og hinn næsti. En máli skiptir hvert hlaup okkar er. Auðna okkar ræðst að því atlæti sem við búum við yfir æfina, þá sérstaklega fyrri hluta hennar. Sumir segja að fyrstu tvö árin skipti sköpum. Ég get verið því sammála enda þroskumst við hraðast á þeim tíma. Aftur á móti er gott atlæti sem nær yfir alla ævina af hinu góða. Hvernig förum við að því? Fyrst er að velja gott fólk sér til samferðar. En hvernig förum við að því? Ekki auðvelt. Ekki nægir að láta tilfinninguna ráða því við höfum ýmislegt í farteskinu frá æskunni sem ruglar okkur í ríminu. Hvað þá? Hugsaðu þér aðstæður þar sem þér líður vel. Settu vin þinn inn í þessar aðstæður og sjáðu hvað gerist. Er sama ánægjutilfinningin til staðar og var á meðan þú varst á þeim stað sem olli þér vellíðan? Hugsaðu um það. Hver og einn á sér sinn stað þar sem honum líður vel og sæktu þangað til að fá samanburð!

Hvað er það að vera íslendingur?

Við sem á þessu landi búum höfum mörg hver þurft að ganga í gegnum ýmsar þrengingar. Fyrsta tímabilið sem ég upplifði voru hafísárin fyrir 1970 sem margir muna eftir. Á þeim árum hvarf síldin og sjávarbyggðirnar lentu í kröggum. Ég man helst eftir þessum tíma vegna þess að ísinn kom inn á fjörðinn okkar Norðfjörð á þessum árum. Eins var ég í sveit norður á Langanesi. Eitt árið hafði lagt ís inn á Bakkaflóann en við vorum á Ártúni í Eiðisvík sem snéri að flóanum. Þessi ís lá allan júnímánuð inni á flóanum og honum fylgdi kuldi sem var meiri en ég man eftir og þó eldri menn væru spurðir. Þessu olli viðvarandi norðaustan áttir sem héldu ísnum inni á flóanum. Í lok júní þetta sumar hafði ekki sprottið strá á túnunum. Í byrjun júlí létti ísnum þegar snéri til suðlægra átta. Öll tún voru grá og guggin. Á stuttum tíma þá spratt upp gras og á þrem til fjórum vikum var fullsprottið. Sjaldan hef ég sé gras spretta jafn hratt og eftir þessi harðindi.

Þetta sama vor var ég heima á Norðfirði áður en ég fór í sveitina. Ég fór út á ísinn sem fyllti fjörðinn okkar. Úti á firðinum sá ég annan sem var eitthvað eldri en ég. Hann var kominn út á miðjan fjörð. Nema að þegar ég var kominn spölkorn frá landi, eitthvað um 100 metra þá skrikaði mér fótur. Ég rann út af jakanum sem ég stóð á og féll í sjóinn. Nú voru góð ráð dýr. Sjórinn nálægt núllpunkti og ég aðeins um 12 ára gamall. Ég reyndi að klifra upp á jakann en fékk hvergi handfestu enda var ísjakinn afar háll niður við sjólínuna. Eftir nokkrar tilraunir gafst ég upp á því að komast aftur upp. Eina sem ég gat gert í þessari stöðu var að synda í land. Svo ég lagið af stað. Þegar ég var kominn miðja vegu að landi þá kom ég þar að sem ísinn lokaði leiðinni. Þá var ekkert annað að gera en að kafa undir ísinn sem ég gerði. Ég komst að landi við illan leik og heim, holdvotur. Ekki fékk ég vænar móttökur þegar ég kom heim. Var húðskammaður fyrir að hafa farið út á ísinn og var settur í bann næstu daga.

Fáum árum seinna þá var keyptur togari frá Frakklandi, Barðinn. Hann var upphafið að endurbyggingu staðarins. Með fisknum sem Barði bar að landi þá lifnaði aftur yfir atvinnulífinu og dofnaði það ekki næstu áratugina.

Mér finnst að þetta sem íslenska þjóðin er að ganga í gegnum núna algjört hjóm miðað við það sem byggðir landsins þurftu að ganga í gegnum á þessum árum!

Nýr forseti Bandaríkjanna

Ég fagna því að Barack Obama hafi verið kosinn sem forseti Bandaríkjanna. Vonandi verður ásýnd þeirra út á við mildari við breytinguna. Þeir hafa á undanförnum árum gengið í stríð, baráttu við hriðjuverkamenn sem hafa farið út fyrir öll mörk. Eftirlit þeirra á eigin landamærum er mjög strangt. Þannig bjóða þeir ferðamönnum og fólki sem á í viðskiptaerindum ekki velkomin með ströngu eftirliti. Ég fór til New York í lok september til að kynna mér hvernig Fountain House stendur að menntun þeirra sem eiga við geðrænan vanda að glíma. Í vegabréfaskoðun þá þótti vegabréfið mitt grunsamlegt þótt það væri fullkomlega gilt. Sá í skoðuninni vildi halda því fram að þegar ég endurnýjaði það síðast þá hefði ég átt að fá mér þetta nýja rafræna, en sjálfur hafði ég ekki hugmynd um eitthvað svoleiðis. Hann yfirheirðimig, fór síðan og ráðfærði sig við kollega sína. Þegar hann kom til baka þá hélt hann áfram að yfirheyra mig um af hverju ég hefði ekki endurnýjað vegabréfið í rafrænt eins og nú er gert. Loks sagði hann við mig að vegna þess að ég væri í viðskiptaerindum í Bandaríkjunum fengi ég að fara inn. Þetta allt tók eitthvað hálftíma en ég slapp með skrekkinn.

Ég vona að þeir fari að milda ásynd sína gagnvart umheiminum enda eru þeir ekki og mega ekki vera sjálfskipuð lögregla heimsins.

Þjóðin í vanda

Þetta umræðuefni er fullkomlega óþolandi en ég vil samt leggja inn orð.

Af hverju söfnum við skuldum? Af hverju tökum við svona mikla áhættu með peningana okkar? Því látum við okkur ekki nægja það sem við höfum án þess að byðja alltaf um meira og meira?

Það hefur komið í ljós að hamingjan felst ekki í veraldlegum efnum. Það sem veitir fólki mesta hamingju er annað fólk. Í fyrsta sæti kemur fjölskyldan sem er sá hornsteinn sem allt okkar líf ætti að byggjast á. Næst koma vinirnir og þá þeir góðu. Góðir vinir eru vandfundnir. Koma þeir til þín vegna auðlegðar eða vegna þess hvernig einstaklingur þú ert? Njóttu góðra vina og ræktaðu sambandið við þá. Það er besta leiðin út úr þeim hremmingum sem við íslenska þjóðin höfum komið okkur í. Þetta er ekki einhverjum fáum einstaklingum að kenna heldur okkur öllum!

kv.

Menntun þeirra sem eru að glíma við geðrænan vanda

Nú er þannig að tiltölulega stór hluti þjóðarinnar glímir við geðrænan vanda einhvern tíma á ævinni. Tölurnar um tíðni eru á reiki en talið er að á hverjum tíma séu þetta um 10% þjóðarinnar og 25% glími við geðsjúkdóm einhvern tíma á ævinni. Þó held ég að talan 10% sé hærri. Geðrænn vandi kemur gjarnan snemma í ljós og oft á unglingsárum. Þetta veldur því að stór hluti þess hóps sem lendir í geðrænum veikindum dettur út úr skóla og nær ekki að ljúka menntun sinni. Þannig verður til þjóðfélagshópur sem er með lágt menntunarstig. Ef gripið væri til viðeigandi úrræða þá væri hægt að auka menntunarstig þessa hóps verulega.

Nýlega fór ég í heimsókn í Fountain House í New York og kynntist hvernig þeir standa að þessum stuðningi við nemendur. Var það mjög fróðlegt og kom í ljós að með stuðningi var hægt að ná stórbættum árangri nemenda.

Meira um þetta síðar.